28.02.2019
Karabağ Ermeni nüfusun demokratik irade ifadesi karşısında Azerbaycan’ın cevabı öncelikle Sumgayit’de yer aldı, sonrasında da memleketin diğer bölgelerinde düzenlenen katliam ve şiddet oldu. Ermeni halkın karşısında işlenmiş olan cinayet ve vahşet soykırım eylemlerile adlandırıldı. Sumgayit’de yer alan toplu cinayetlerin ve vahietin amacı Ermenileri yeni bir kanlı harekatın perspektifiyle korkutmak ve Karabağ için savaşmaktan vazgeçmeye zorlamak. Sumgayit’de işlenen planlı şiddet, katliam ve zorunlu sürgün özgün bir vahşet ile gerçekleitirilmiş. Bütün cinayetler istisnasız eşi görülmemiş bir sadizm ile Sumgayit halkının gözleri önünde işlenmiş. Korkunç skatliamın kanıtları ve tanıklıkları korkunç görüntü zincirinin ana hatlarını belirlemeye yardımcı oluyor. Üç günlük şiddet sonucunda çok sayıda Ermeni katl edildi, diri diri yakıldı, ve şiddete uğradı. Yüzlerce Ermeni yaralanmış ve şehrin 17.000 Ermeni nüfusu azrla sürgün edilmiş. 200’den fazla Ermeni evi soyulmuş ve harap edilmiş.
Sumgayıt'taki olayların aniden gerçekleştiğini söylemek yanlış olur. 27-29 Şubat 1988 gerçekleşen olaylar oldukça dikkatlice organize edilmiş idi. Cinayetlerin ve şiddetin geçekleştirilmesi için belirli bir senar var olmuş, ve bu senarın en önemli kanıtı Ermeni halkının ev adreslerinin listelerini katillerin elinde olmasıdır. Knıylardan biri de katliyam sonrasında kanıtların yok edilmesiydi. Daha kitlesel şiddetin arifesinde Ermeni nüfusun listeleri hazırlanmış. Ktliyamı örgütlendirmesinde hiç bir detay göz ardı edilmemiş. Sumagayit boru fabrikasında bıçaklar ve baltalar yapılmışdı, kelepçe parçaları kesilmiş ve gerilmişdi. Memleketde, partilerin, devlet güvenliğin ve polisin etkisizliği belliydi. Sumgayit’de “holigan elemanlarını” besleyen önemli faktörlerden biri cezasızlık faktörüydu, bu faktörün bilinci insanlar arasında belirli koşullar altında şekkileniyordu, en önemlisi kolluk kuvvetlerinin eylemsizliğiydi, bazen de bu kuvettlerin organize şiddete gösterdiği destekdi. Sumgayit trajedisinin sonraki aylarda SSCB Yüksek Sovyeti Başkanlığının 18 Temmuz oturum sırasında M. S. Gorbaçov Sumgayit trajedisine değindi ve Soviet ordusunun üç saat gecikmesi olmasaydi bu trajedini gerçekleşmeyeceğini belirtti. Bu görüşe katılmak zor, çünkü Savunma Bakanlığı ve İçişleri Bakanlığı'nın bölümleri 28 Şubat akşamı Sumgayit’e uşaidı, ancak bir gün sonra, 29 Şubat akşamı orada 10'dan fazla Ermeni öldürülmüş. Ancak, görgü tanıklarının ifadelerinin gösterdiği gibi şehre vardıktan sonra da Soviet ordusu yardım etmek için acele etmedi.
Sumgayit trajedisinin gerçek ölçeği öyle de tam olarak açıklanmadı. Bunun kanıtı da Ermenistan'a göç eden mültecilerin ifadeleriydi. Net olan tek bilgi, aralarında yaşlı ve kadınların da bulunduğu 32 (26-sı Ermeni) kurbanın olduğudur. Kaçmayı başaranların tanıklığına göre, mağdurların sayısının çok daha yüksek olduğu yöndedir. Ağzlarda dolaşan 100, 200, 500 ve üst sayılardı. Yüzlerce Sumgait katliamcılardan yalnızca 94 kişi sorumlu tutuldu. Sumgayit katliyamlar ile ilgili davalar Ermeni toplumunda derin hayal kırıklığına neden oldu. Sadece bir millete karşı şiddet ve cinayetin holiganlık eylemleri olarak nitelendirildiğini belirtmek yeterlidir. SSCB medyası tarafından az çok kapsanan tek yargı süreci, Moskova’da, SSCB Yüksek Mahkemesinde yürütülen üç katilin yargılanmasıydı: Ahmed Ahmedov, İlham Ismayilov ve Yavar Jafarov. Sumgayit olaylarının tanıkları akıllarında 1915 yılında Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermenilere karşı işlenmiş olan Soykırımı ile paraleler kormaktaydı. Ülkenin medyası, özellikle merkez basın ve televizyon belirli bir şekilde Sumgayıt'taki Ermenilerin toplu cinayetlerinin etnik gerekçelerle gerçekleştirildiğini kabul etmiyordu. Suçun arkasındaki gerçek nedenlerini doğru bir şekilde belirlemesi gereken araştırmacılar, katliyamları holigan eylemlerine bağladılar, oysa ön yargı incemelerinde toplu şiddetin öncesinde milli düşmanlığını kışkırtan propagandaların yer aldığını belirlenmişdi.
Ermenilere yönelik soykırım eylemleri düzenleyen suçlular bu güne kadar cezasız kalıyor.
Lena Gevorgyan
