Herhangi bir halkın veya etnik grubun ait olduğu kültürü yok etmek için yapılan faaliyetler milli-kültürel soykırımlardır. Hukukçu Rafael Lemkine göre “soykırım” sadece bir milletin ya da etnisitenin temsilcilerinin yok edilmesi değil aynı zamanda onun kültürel ve milli değerlerinin ortadan kaldırılmasıdır. Fakat “milli-kültürel soykırım” kavramına 1948 de BM tarafından kabul edilen soykırım konvansiyonunda yer verilmemiştir.
Birçok kanıt Jön Türklerin Ermenileri sadece kitlesel ortadan kaldırmanın dışında onların kültürel ve milli değerlerini de yok etmek için planlı faaliyetlerde bulunduklarını göstermektedir. Jön Türkler Ermeni kültüründe kilisenin ve inancın ne denli büyük bir önemi olduğunu çok iyi bilerek, bilinçli olarak Ermeni din adamların öldürmüş, orta çağdan kalan el yazmalrını yok etmiş ve kilisenin mal varlığını talan etmiştir.
Ermeni soykırımının Arap tanıklarından olan Fayez El Hüseyin şöyle demiştir. “ Ermeni katliamlarından sonra, hükümet özel bir komite kurarak boşalan köylerin satılma işlemlerine başladılar. Ermenilerin kültürel zenginlikleri hiç pahasına satılıyordu.... Bir kere kiliseye gittiğimde bu satışların nasıl yapıldığına şahit oldum. Ermenilerin okullarının kapıları kilitli, artık Ermenice ders kitaplarını Türkler pazarda peynir, hurma, çekirdek sarmak için kullanıyorlar.”
1912’de İstanbul Ermeni Patrikhanesi tarafından Türk hükümetine gönderilen raporda batı Ermenistan’da ve tüm Osmanlı içerisindeki kilise ve manastırların sayısı 2300den daha fazla idi.(bunların arasında 4 ve 5. yüzyıldan kalmış benzeri olmayan Ermeni eserleri vardı.)Bunların büyük kısmı soykırım sırsında yakıldı, yağmalandı ve yok edildi.
Ermeni eserlerine karşı yok etme politikası Türkiye’de cumhuriyet döneminde de sürdü. Çünkü her bir kültürel miras Ermenilerin varlığını çağrıştırıyordu.
1920’den başlayarak Türkler batı Ermenistan’daki şehirlerin isimlerini de değiştirmeye başladılar. günümüzde Batı Ermenistan’daki şehirlerin isimlerinin %90 Türkleştirilmiştir.
UNESCO’nun 1974 tarihli verilerine göre 1923’ten sonra kalan 913 Ermeni tarihi eserinden 464’ü tamamen yok edilmiş, 252’i harap durumda,197’sinin ise revizyona ihtiyacı vardır.
Ermeni eserlerinin çoğu Türk ordusunun askeri eğitimleri sırasında hedef olarak kullanılıyor ve 18 patlatılıyordu. Farklı köylerde kiliseler ahır, depo ya da hapishane olarak kullanılıyorlar. Ermeni kiliseleri’nin cami’ye dönüştürtenlerinin sayısı da oldukça fazla.
18 Aralık 1987’de Avrupa Parlamentosu tarafından kabul edilen konvansiyonun 6. maddesinde Türkiye’nin sınırları içinde yaşayan Ermenilerin dilini, kültürel değerlerini, eğitim ocaklarını ve tarihi eserlerini koruması gerektiğine karar verilmiştir.
Ermenilere karşı devam eden kültürel soykırım kuşkusuz Türk politikasının bir devamı.
Ermeni soykırımı sırasında ve devam eden senelerde yok edilen Orta Çağ Ermeni Anıtları.
Horomos Manastırı, 10-11. yüzyıl
• Horomos Manastırı 1965 ve 1998 yıllarında (S.Karapetyan)
Ani Şehrindeki Surp Prgiç kilisesi, 11.yüzyıl
• Kilise 1910 ve 2000 yıllarında (S.Karapetyan)
Baknayır Manastırı, 11-13 yüzyıl, Baknayır köyü
• Manastır 1960 ve 2000 yıllarında (S.Karapetyan)
Khkonk manastırı 7-13. yüzyıl
• Vanakan anıtı 20. yüzyıl başı
• Vanakan anıtı 1966 patlamasından sonra
• Vanakan anıtı 20. yüzyıl başı
• Vanakan anıtı günümüzde(S.Karapetyan)
• Vanakan anıtı 20. yüzyıl başı
• Vanakan anıtı 2000’de1966 patlamasından sonra
Dekor Manastırı, 5.yüzyıl
• Manastır 1912 ve 2000 yıllarında(S.Karapetyan)
Bakrarantın surp Hovannes kilisesi, 613-619 yılları
• Kilise 1966 ve 2000 yıllarında(S.Karapetyan)
• Ani, ortaçağ Ermeni Başkenti, Kent Sembolü 1910 ve 2000 yıllarında Türk revizyonundan sonra
• Van, Surp Bartoğomyos manastırı, 1913 ve 1980 yıllarında( A.Vakhnazaryan)
• Van, Lim adasının kuzey doğu bölümü, (S.Karapetyan)
• Muş, Surp Arakelots manastırı, 4-15. yüzyıl, 1900 ve 2000 yıllarında(S.Karapetyan)
• Muş, Surp Arakelots Manastırı kuzey doğu bölümü, 4-18.yüzyıllar,1900 başları
• Muş, Çangli köyü, Surp karapet kilisesi yakınları, 2000. (S.Karapetyan)
• Ruştunk bölgesi, Narekavank güneybatı bölgesi, 1900 yılları
• Van, Ruştunk bölgesi, Narekavank haraberleride yapılan cami, 2004 (S.Karapetyan)
• Van, Koghbanc Köyü, Salnapasd manastırı harabeleri kuzey batı yönü, 10-13 yüzyıllar,1900 başları ve 2004 yılı(S.Karapetyan)
• Van, Şuşanc Köyü, Karmravor Surp Astvacacin Manastırı çevresi, 1900 başları ve 2004(S.Karapetyan)
• Van, Vargavank, 5-19.yüzyıllar, 1900ler başı ve 2004 (S.Karapetyan)
Fotoğraflar:
Ermeni Eserlerini İnceleme Kurumu
"The Armenian Architecture a Cultural Genocide" published by the Armenian National Committee of Canada, Montreal 2005
