1909 Adana katliamları. Trajedininin bilinmez görünüşler
Türkiye’de Hiristiyanların katliamları
“Le Petit” dergisi, 2 Mayıs 1909
Adana katliamları Osmanlı Imparatorluğu'nda gerçekleştirilmiş Ermeni geniş çaplı katliamlarının ikinci kademe oldu. Nisan 1909'da olayları Abdülhamit II Sultan’ın (1876-1909) taraftarların yanından gerçekleştiren antidevrime rasladı. 1908’de Ittihat ve Terakki Partisi’nin yanından gerçekleştirilen Jön Türk devriminden sonra Abdülhamit Osmanlı Anayasası yeniden kurmak zorundaydı. Akdeniz kenarında bulunan Adana Vilayeti (XI-XIV. yüzyıllarda bağımsız Kilikya Ermeni devleti) 1890 yıllarında olan katliamlardan vazgeçmişti. Karışıklıklar Adana şehrinde bilhassa amansızdı. Burada haberlere göre 4437 Ermeniler diri diri yakıldılar. Bunların sonuçta şehrin yaklaşık olarak yarısı yıkıldı ve birkaç insanlar bu cehennemi “Holocost” olarak adlandırdılar. Karışıklıkları tam vilayette yaygılnaştılar ve Ermenilerden aşağı yukarı 30.000 kişi öldürdüler. Adana’da direniş göstermeğe başarısız denemeler oldular, yakınlardaki küçük köylerde Ermeniler amansızca öldürüldüler, ama iki şehir başarılı savunma kurdular. Buralarda Ermenilerin sayısı çok idi. Kilikya dağlarında bulunan Haçın şehri ablukaya direndi, aynı zamanda Dörtyöl’ün (Çork-Marzvan) 10.000 Ermeniler şehri abluka altına alan ve su yolları kesen 7000 Türkler’e karşı direniş gösterdiler.
Katliamların geniş çaplılıktan dolayı hükümet soruşturma başlamaк zorundaydı, ama sorumlular cezasız kaldılar ve bunun yüzünden yeni hükümetin reformler gerçekleştirmek hakkında Ermenilerin ümitlerini suya düştüler. Ittihat ve Terakki Partisi’ne zarar vermek için Osmanlı Imparatorluğu’ndaki gerici kuvvetleri katliamları kışkırtmakta şüphe edilirdiler, ama Jön Türkler de müdahale edilmişlerdi. Adana katliamları Jön Türk hareketinin ikiliği meydana getirdi ve bu hareketi de hem liberal, hem de radikal yanlarından ibaret idi. Bu Osmanlı Imparatorluğu’ndaki uygar azınlıklarаına karşı politikada milliyetçilerin ve radikalların yararlarının bir araya geldiğini gösterdi. Jön Türkler için Adana katliamları Osmanlı Imparatorluğu’ndaki hiristiyanlı azınlıklarа karşı Türk nefreti şiddetliğinin delili oldular ve bu kuvvetleri politika amaçlarla kullanmak için kendi yeteneğini denemeğe imkan verdiler. Anayası hükümetini yeniden kuruldu, ama kitlesel zorbalıklarının ruhu devlet mekanizması halini aldı.
Katliamdan sonra iki kurul oluşturuldu. Bunlardan biri Osmanlı Meclisi oluşturdu (Hayk Papikyan, Harutyun Mostiçyan, Yusuf Kemal, Fayid Bey). Öbür kurulu Istanbul'un Ermeni patriği oluşturdu. Adana katliamının sebepleri ve sonuçları incelemekten sonra vali Cevad Bey, garnizon kumandanı Mustafa Remzi Paşa ve onların emirlerini yerlerinde gerçekleştiren memurları baş suçlular görüldüler. Adana katliamında 30.000 Ermeni öldürüldüğünü belirtilidi. Ermeni nüfusuna vermiş olan zararı yaklaşık olarak 20 milyon türk lirasıydı: 24 kilise, 16 okul, 232 ev, 30 hotel, 2 fabrika, 1429 sayfiye, 253 çiftlik, 523 mağaza, 23 su değirmeni ve başka birçok binalar yakılmıştı.
Jön Türkler sorumluluktan vazgeçmek ve uluslararası kamuoyunu değiştirmek amacıyla sahte incelemesi başladılar, ama katliamların sorumluları ve düzenleyenleri her halde cezasız kaldılar.
Online sergideki orijinal fotoları son zamanlarda meydana çıkan koleksiyondandırlar. Bu koleksiyonu genellikle Nisan ve Mayıs 1909 Adana'da ve civarındaki bölgelerde çekilmiş 70'ten fazla yayınlanmamış fotolardan ibaret eder.
Ruben Paul Adalian'ın “Adana katliamı”
"Soykırım ansiklopedisi"nden alınmıştır.
Adana Ermeni mahallesi’nin panoraması katliamlardan sonra
Adana Terzyan katolik okulu’nun yıkıntıları
Adana Ermeni mahallesi’nden bir görünüş
Adana Ermeni evlerinin ve mağazaların yıkıntıları
Adana Ermeni kilisesi’nin yıkıntıları
Görünüşler Ermeni mahallesi’nden
Görünüşler Yunan kilisesi’nin yanındaki mahalleden
Adana Ermeni mahallesi’nde yıkılmış evler
Adana Ermeni evlerinin yıkıntıları
Katliamdan kurtulmuş olan Ermeniler evlerinin yıkıntılarının yanında
Ermeni yetimler evlerinin yıkıntılarının yanında
Erkek lisesinin yıkıntıları
Adana’da zengin Ermenilerinin mağazaların ve evlerin yıkıntıları
Adana Ermeni kilisesi salonunun yıkıntıları katliamdan sonra
Yıkıntıların görünüşleri Tarson şehrinden
Adana Ermeni okulu’nun harabeleri
Adana Ermeni katolik kilisesi ve lisesi’nin harabelerinden bir kısmı
Yıkıntıların görünüşleri Tarson şehrinden: arka planda Tarson Surb Poğos kilisesi
Ermeni ve Yunan evlerinin harabeleri
Adana Ermeni mahallesi’nin harabeleri
Kökten yıkılmış pazar görünüşü Adana’da
Tarson Surb Poğos kilisesi’nin sunağının harabeleri
Ermeni protestan kilisesi’nin harabeleri
Adana Ermeni Surb Stepanos kilisesi ve kız lisesi’nin harabeleri
Yaktırılmış Ermeni katolik kilisesi
Adana’da kökten yıkılmış pazarının görünüşü
Adana Ermeni mahallesi’nin harabeleri
Ermeni katolik lisesi’nin harabeleri
Ermeni evlerinin harabeleri
Adana’da su değirmelerinden çıkarılmış Ermenilerin cesetleri
Mersin kenarından görünüşü: Adana katliamından bir kurban vücudu
Katliamlardan kurtulmuş olan Ermenilerin çadırları
Adana katliamlarından kurtulmuş insanlar
Ermeni kilisesinin yanında toplanmış evsiz Ermeniler
Adana katliamlardan kurtulmuş olan Ermenilerin zamanlı oturma yeri
Ermeni kilisesinin yanında toplanmış evsiz Ermeniler
Ailesinden bir tek hayatta kalmış Ermeni köylünün elinde oğlunun kafatasınıdır, Adana Vilayeti