02.02.2022
Ցեղասպանությունների պատմությունները լի են ողբերգություններով և դաժանություններով: Հարյուր հազարավոր մարդիկ ներգրավվում են սպանության գործընթացի մեջ և դառնում զանգվածային մարդասպաններ:
Սակայն միաժամանակ հանդիպում ենք նաև գթասրտության և հերոսության անզուգական օրինակների, երբ որոշ անհատներ, վտանգելով սեփական կյանքը, փրկում են ցեղասպանության թիրախ դարձած իրենց ընկերներին, բարեկամներին և անգամ անծանոթ մարդկանց:
Երուսաղեմում գործող Յադ Վաշեմ հուշահամալիր-թանգարանը հիշատակում է մոտ 20000 փրկողների անուն, ինչը բոլորովին էլ մեծ թիվ չէ, եթե հաշվի առենք, որ Հոլոքոստի ծավալման տարածքի բնակչության թիվը հասնում էր մի քանի հարյուր միլիոնի:
1953 թ. Իսրայելի խորհրդարանը՝ Քնեսեթը, ընդունեց օրենք, որով Երուսաղեմ քաղաքի բարձունքներից մեկում կառուցվեց Հրեից ցեղասպանության նահատակների և հերոսների հիշատակին նվիրված Յադ Վաշեմ հուշահամալիրը: Վերջինիս նպատակն էր Հոլոքոստի ժամանակ նացիստների և նրանց համախոհների կողմից սպանված վեց միլիոն հրեաների հիշատակումը, հրեա դիմադրության մարտիկներին հարգանքի տուրք մատուցելը, ինչպես նաև «վեհ մտածողությամբ այլադավաններին հիշատակելը, որոնք վտանգեցին իրենց կյանքը հրեաներին փրկելու համար»:
1962 թ. Հոլոքոստի հիշատակի օրը Յադ Վաշեմ հուշահամալիրում բացվեց Երախտավորների ծառուղին, որտեղ ի հիշատակ փրկողների մինչ օրս ծառեր են տնկվում: 1963 թ. Իսրայելի Գերագույն դատարանի անդամի նախագահությամբ ստեղծվեց Հոլոքոստի ուսումնասիրության մեջ ներգրավված գիտնականների մի հանձնաժողով, որը սահմանեց Երախտավոր հայտարարելու չափանիշները: Դրանք են՝
1. Փրկողը պետք է ակտիվորեն ներգրավված լինի հրեաներին մահվանից փրկելու գործում:
2. Փրկողը պետք է վտանգի իր կյանքը կամ ազատությունը՝ փորձելով փրկել հրեաներին:
3. Փրկության շարժառիթը պետք է լինի հրեաներին Հոլոքոստից փրկելու ցանկությունը: Այսինքն, պետք է բացառվի փրկողի անձնական շահը, մասնավորապես ֆինանսական շահը, կրոնափոխության շարժառիթը, հրեա երեխային որդեգրելու մտադրությունը:
4. Անհրաժեշտ է փրկվածի ցուցմունքը փրկության և երախտավորի դերակատարության վերաբերյալ: Եթե նման ցուցմունք չկա կամ հնարավոր չէ ստանալ, ապա պետք են անհերքելի փաստեր, որոնք կվկայեն փրկության գործողությունը:
Այս չափանիշներին համապատասխանելուց հետո երախտավորները ստանում են իրենց անունը կրող մեդալ և պատվոգիր: Նրանց անունն ավելացվում է Յադ Վաշեմի Երախտավորների պարտեզում գտնվող Պատվո պատին: Իսրայելում կամ նրանց բնակության երկրում երախտավորներին պարգևատրում են Իսրայելի դիվանագիտական ներկայացուցիչների միջոցով: Երախտավորի կոչմանն արժանանում են ազգությամբ ոչ հրեաները:
Յադ Վաշեմի երախտավորների ցուցակում ընդգրկված են տարբեր ազգությունների, դավանանքի մարդիկ՝ բազմաթիվ երկրների քաղաքացիներ: Հայաստանն այդ ցանկում 25-րդն է: Մեր 26 հայրենակիցներ արժանացել են այս պատվին: Նրանց մեծ մասի համար փրկելու շարժառիթ է դարձել Հայոց ցեղասպանության հիշողությունը: Սեփական ժողովրդի դառը փորձը նրանց մղել է նույնանման արհավիրքի ժամանակ օգնել այլոց:
Գնահատելու համար երախտավորների արարքի բացառիկությունը պետք է հիշել, թե ինչ պայմաններում են նրանք իրականացրել իրենց արարքը՝ վտանգելով իրենց և իրենց ընտանիքների անդամների կյանքը: Ե՛վ Հայոց ցեղասպանության, և՛ Հոլոքոստի ժամանակ զոհերին օգնելու համար դաժան պատիժներ էին սահմանված՝ ընդհուպ մինչև ամբողջ ընտանիքի բնաջնջումը:
Փրկության գործողությունը բացառիկ մի սխրագործություն է, որը ցույց է տալիս, որ նույնիսկ ցեղասպանության սարսափելի պայմաններում հնարավոր է օգնել թույլին, զոհին և թիրախավորվածին: Երախտավորները հաղթահարել են վախը և անտարբերությունը, դուրս են եկել ամենաջինջ, ցեղասպան կառավարության և հասարակության դեմ՝ դառնալով բարոյական վարքագծի չափանիշ ապագա սերունդների համար: Նրանք ապացուցում են, որ կարելի է և պետք է ընդդիմանալ չարին:
ՀԱՅ ԵՐԱԽՏԱՎՈՐՆԵՐԻ ՑԱՆԿԸ
1981 թ. Ջերեդյան Արա
1982 թ. Բյուրքջյան Երվարդ և Էլբիս
1992 թ. Թաշչյան Արամ և Ֆելիցիա
1993 թ. Ղուկասյան Ալբերտ և Մաքրուհի, նրանց դուստր Բերթան
1999 թ. Մկրտչյան Վարդան, նրա մայրը՝ Առաքելը
1999 թ. Շահբազյան Քնարիկ
2002 թ. Թաշճյան Գրիգորի և Պրան, նրանց երեխաները Հասմիկը և Տիգրանը
2003 թ. Քիշեշյան Հարութ և Զագորուքո Նատալյա, նրանց դուստր Ալմազան
2010 թ. Հակոբյան Աշխեն
2011 թ. Դիլսիզյան Ջորջ և նրա որդի Անդրե-Գուստավը
2013 թ. Բաղդասարյան Փիրուզա եւ նրա որդի Սարգիսը
2013 թ. Խաչատրյան Հարություն
Սուրեն Մանուկյան
ՀՑԹԻ Վահագն Դադրյանի անվան համեմատական ցեղասպանագիտության բաժնի վարիչ, պ.գ.թ.
