Առնոլդ Թոյնբի
(Բրիտանացի պատմաբան, 1915)
«Այս բոլոր դաժանությունները կատարվել են հայերի դեմ, նույնիսկ եթե նրանք ոչինչ չեն արել, որ դրանք տեղի տան»:
Անատոլ Ֆրանս
(Ֆրանսիացի հեղինակ, 1916)
«Հայաստանը վերջին շունչն է փչում, բայց կվերածնվի: Այն մի փոքր արյունը, որ դեռ մնում է՝ թանկագին է, ու դրանից մի հերոսական սերունդ է ծնվելու: Մի ժողովուրդ, որը չի ցանկանում մեռնել՝ չի մեռնի:»:
Ֆրիտյոֆ Նանսեն
(Նորվեգացի քաղաքական գործիչ, 1915)
Մարդկության պատմության մեջ չկա մի բան, որ իր հավասարն ունենա 1915թ. սկսված ջարդերի հետ: Աբդուլ Համիդի ջարդերը չնչին են այսօրվա թուրքերի արածի համեմատությամբ:
Ժակ դե Մորգան
(Ֆրանսիացի գիտնական, 1915)
«Արևմտահայերի տեղահանությունները ոչ այլ ինչ են, քան ազգի քողարկված ոչնչացում: Չկա մի որևէ հարուստ լեզու, որ նկարագրի այդ սարսափները»:
Վալերի Բրյուսով
(Ռուս բանաստեղծ,1917)
«Թուրքերը շարունակում են իրենց վաղեմի քաղաքականությունը: Նրանք չեն դադարի իրագործել մասսայական և չափազանց սարսափելի ջարդերը, որ նույնիսկ Լենկ Թեմուրը չէր համարձակվի անել»:
Ֆայեզ ալ Ղուսեին
(Արաբ հրապարակախոս, փաստաբան, 1917)
«Ո՞վ կարող է նկարագրել այն զգացումները, որ ականատեսն է ապրում, երբ նա մտածում է այդ հերոսական և դժբախտ ազգի մասին: Նրա քաջությունն ու ոգին զարմացնում են աշխարհին: Ազգ, որ երեկ Օսմանյան Կայսրության ամենաեռանդուն և առաջադեմ ազգերից մեկն էր, հիշողություն է դառնում»:
Ժոզեֆ Մարկվարթ
(Գերմանացի գիտնական)
«Նույնիսկ Սահմանադրության հռչակումից հետո, թուրքական քաղաքականության հիմնական լոզունգն է եղել Առանց հայերի չի լինի հայկական հարց» (1916):
Հենրի Մորգենթաու
(1913-1916 թթ. Միացյալ նահանգների դեսպանն Օսմանական Կայսրությունում, «Դեսպան Մորգենթաուի պատմությունը», 1919)
Երբ թուրքական իշխանությունները այդ տեղահանությունների կարգադրությունը տվեցին, նրանք տալիս էին ամբողջ ազգի սոսկ մահվան հրամանագիր: Նրանք սա լավ էին հասկանում, իրենց խոսկցությունների ժամանակ ոչ մի հատուկ փորձ չէին անում այդ փաստը թաքցնելու համար: Ես վստահ եմ, որ մարդկության ցեղի ամբողջ պատմությունը նման սարսափելի դրվագ չի պարունակում: Անցյալի մեծ ջարդերը և հալածանքները գրեթե աննշան են թվում, երբ համեմատվում են հայ ազգի 1915թ. չարչարանքների հետ:
Ջեյմս Բրայս
(Բրիտանացի դերկոմս, 1915, հոկտեմբերի 6, ելույթ)
Ջարդերը հետևանք էին այն քաղաքականության, որին որքան կարելի է պարզել, մի որոշ փուլում հետևում էր թուրքական կայսրությունում ներկայումս իշխանության գլուխ կանգնած անսկզբունք բախտախնդիրների ավազակախումբը: Նրանք տատանվում էին իրագործել այն, մինչև որ ըստ նրանց հարմար պահը հասավ, և այդ պահը ապրիլ ամիսն էր: Լորդերի պալատ` Հանսարդ (5-րդ ժողովածու), հատոր XIX, հոկտեմբերի 6, 1915թ.: Ցավում եմ, որ այդպիսի տեղեկությունը ինձ է հասնում շատ ժամեր անց և ցույց է տալիս, որ 800000-ը` մայիսից ոչնչացվածների հնարավոր ամբողջ թիվը, որ ազնիվ կոմսը կարծում է անհավատալի, իրոք հավանական թիվ է: Դա այն պատճառով է, որ հարուցված դատական գործերը եղել են բացարձակապես կանխորոշված և շարունակաբար:
Կոմս Վուլֆ Մետերնիչ
(Գերմանիայի դեսպանը Օսմանական Կայսրությանը, 1916, հուլիսի 10, հեռագիր Գերմանիայի կանցլերին)
Իր նպատակը իրագործելու փորձով` լուծել հայկական հարցը` բնաջնջելով հայ ազգին, թուրքական կառավարությունը մերժում է թե՛ մեր ներկայացուցիչներին, թե՛ ամերիկյան դեսպանատանը, թե՛ Պապի պատվիրակությանը, թե՛ աշնակից ուժերի սպառնալիքներին, թե՛ արևմտյան հասարակության կարծիքին` աշխարհի մեկ երրորդը ներկայացնող, որ իրեն ետ պահեն:
Թեոդոր Ռուզվելտ
(ԱՄՆ նախագահ, 1918թ. մայիսի 11,Կլեվելանդ Հոդլի Դոջին ուղղված նամակ)
...Հայկական եղեռնը պատերազմի ամենամեծ ոճիրն էր, և Թուրքիայի դեմ գործելու ձախողումը նրա մեղքերին թողություն տալն է... ձախողում, որ հիմնովին առնչվելէ թուրքական սարսափների հետ նշանակում է, որ ապագայում աշխարհի խաղաղության երաշխավորման բոլոր խոսակցությունները չար հիմարություններ են:
Հերբերտ Հուվեր
(ԱՄՆ նախագահ, Հերբերտ Հուվերի հուշերից, 1952)
Արարատ սարի և Նոյի կապը, օրինապահ քրիստոնյաների, որոնց պարբերաբար կոտորել են մահմեդական թուրքերը, և մոտ հիսուն տարի կիրակնօրյա դպրոցների կազմավորումը` նրանց տառապանքները թեթևացնելու համար- բոլորը ամփոփվում են, որ դրոշմեն Հայաստան անունը հայ մտքի դիմաց:
Ջիմի Քարթեր
(ԱՄՆ նախագահ,1978թ. մայիսի 16, Սպիտակ Տան հանդիսություն)
Ընդհանուր առմամբ աշխարհին հայտնի չէ, որ 1916 թվին նախորդող տարիներին եղել է համաձայնեցված փորձ` բնաջնջել ամբողջ հայ ժողովրդին, հավանաբար ամենամեծ ողբերգություններից մեկը, որ երբեև պատահել է որևէ ազգի հետ: Եվ չեն էլ եղել որևէ նյուրմբերգյան դատավարություններ:
Ռոնալդ Ռեգան
(ԱՄՆ նախագահ, 1981թ. ապրիլի 22, հռչակագիր)
Հոլոքոստի դասերը, որին նախորդել է հայերի ցեղասպանությունը, և որին հաջորդել է կամբոջացիների ցեղասպանությունը, երբեք չպետք է մոռացվեն:
Ջորջ Բուշ ավագ
(ԱՄՆ նախագահ, 1990թ. ապրիլի 20, ելույթ Օրլանդոյում, Ֆլորիդա)
Մենք միանում ենք ամբողջ աշխարհի հայերին, քանի որ հիշում ենք Օսմանյան Կայսրության ղեկավարների ձեռքերով 1915 - 1923 թթ. կրած սարսափելի ջարդերը:
Ջոն Էվանս
(Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանի հղումը ամերիկահայերին 2005թ. փետրվարի 19-ին)
«Այսօր ես կանվանեմ այն հայերի ցեղասպանություն: Կարծում եմ, որ մենք` ԱՄՆ-ի կառավարությունը, պարտական ենք ձեզ` մեր համաքաղաքացիներ, որ ավելի բացեիբաց և ազնիվ քննարկենք այս հարցը: Ես` որպես այս հարցը ուսումնասիրած անձնավորություն, կարող եմ ձեզ ասել – որևէ կասկած չունեմ, թե ինչ է եղել: Կարծում եմ, որ մեզ` ամերիկացինեիս համար անհարմար է այս դեպքում խաղալ բառերի հետ: Համոզված եմ, որ իրերն իրենց անուններով պետք է կոչել»:
|