04.04.2024
1909 թ. ապրիլ ամսին Ադանայի և Հալեպի վիլայեթներում տեղի ունեցած կոտորածները Օսմանյան կայսրությունում իրականացված հայերի զանգվածային և կազմակերպված ջարդերի երկրորդ փուլն էին: Կոտորածն իր ողջ անմարդկային դեմքով ու դաժանությամբ դրսևորվեց Ադանա քաղաքում և հարակից շրջաններում: Հայերի ջարդը տեղի ունեցավ երիտթուրքերի հեղաշրջումից ամիսներ անց և համընկավ սուլթան Աբդուլ Համիդ II-ի համախոհների կողմից իրականացրած հակահեղափոխության հետ: Այս առումով Ադանայի ջարդերը պարզորոշ ցույց տվեցին, որ չնայած թուրքական վարչակարգերի փոփոխությանը և միմյանց միջև տարաձայնություններին, Հայկական հարցի լուծման և հայերի նկատմամբ վարվող քաղաքական գիծը մնում էր անփոփոխ:
Ադանայում ջարդերը սկսվեցին ապրիլ 1-ին, երբ նախապես պատրաստված և զինված թուրք ամբոխը խուժեց քաղաքի փողոցները, հրապարակները, թաղամասերը և սկսեց կոտորել հայերին: Կոտորածների առաջին ալիքը տևեց երեք օր: Կոտորածները վերսկսվեցին ապրիլի 12-ին` շարունակվելով ևս 2 օր: Այս անգամ խառնամբոխից բացի հայկական կոտորածներին մասնակից էր նաև թուրքական բանակը, որը ժամանել էր իբր «կարգ ու կանոնը» վերականգնելու նպատակով:
Երկու փուլով տեղի ունեցած կոտորածների արդյուքնում սպանվեց շուրջ 30.000 հայ, ավերվեցին ու հրկիզվեցին տասնյակ հայաբնակ քաղաքներ ու գյուղեր, եկեղեցիներ ու դպրոցներ: Քանի որ կոտորածի հիմնական մեթոդը հրկիզումն էր, ժամանակակիցներն Ադանայում տեղի ունեցածը բնորոշեցին Հոլոքոստ`ողջակիզում, բառով: Եվրոպական մամուլում լույս տեսան բազմաթիվ հրապարակումներ, որոնք աղաղակում էին հայերի դեմ իրականացված վայրագ քաղաքականության մասին:
Երիտթուրքերը, պատասխանատվությունից խուսափելու և միջազգային հասարակական կարծիքը փոխելու նպատակով, ձևական հետաքննություն սկսեցին, սակայն ջարդերի կազմակերպիչներն ու պատասխանատուներն այդպես էլ մնացին անպատիժ:
Նկարը՝ հրի մատնված և ավերված Ադանայի պատկերով բացիկ, 1909,
Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտ
Ստորև ներկայացվում են ՀՑԹԻ գիտական ֆոնդերում պահվող Ադանայի կոտորածների վերաբերյալ բացառիկ նյութեր:
The Graphic, 10 July, London, 1909.
«Քրիստոնյաներին այրում են վնասատուների նման. Ադանայի սարսափները» վերնագրով հոդված և
«Ադանայի հոսպիտալում. տիկին Դոթի Ուայլին օգնում է կոտործի ժամանակ տուժած երեխային» գրությամբ նկար
The Graphic, 10 July, London, 1909.
«Քրիստոնյաների ողջակիզումը» վերնագրով հոդված
Journal des Voyages, 24 octobre, Paris, 1909.
«Կրակ և սպանություն Ադանայում» գրությամբ նկար, որում երևում է, թե ինչպես է թուրք ամբոխը վառելիք լցնում անգամ կանանց և երեխաների վրա՝ նրանց այրելու նպատակով
The Spectator, 8 May, London, 1909.
Շաբաթվա լուրերի սյունակում նշվում է, որ Ադանայից հասած լուրերի համաձայն՝ սպանվել է 30000, իսկ անտուն մնացել 35000 մարդ
Հրի մատնված և ավերված Ադանայի պատկերով բացիկ, 1909:
Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտ
