08.10.2009

Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի լուսանկարների հավաքածուն համալրվեց Սողոմոն Թեհլիրյանի չորս բացառիկ ընտանեկան լուսանկարներով, որոնք սիրահոժար թանգարանին նվիրաբերել է Լևոն Ա. Սարյանը (ԱՄՆ, Գրինֆիլդ):

Սողոմոն Թեհլիրյանը ծնվել է 1896թ.` Արևմտյան Հայաստանի Էրզրում վիլայեթի Ներքին Բագառիճ գյուղում: Նախնական կրթությունը ստացել է ծննդավայրում, ապա` ավարտել Կ. Պոլսի Կեդրոնական վարժարանը:

Հայոց ցեղասպանության ընթացքում Ս. Թեհլիրյանն ականատես է եղել իր քույրերի բռնաբարությանն ու ընտանիքի անդամների դաժան սպանությանը թուրքական հրոսակախմբերի կողմից: Տարագրության ընթացքում ծանր վիրավորվելով` Թեհլիրյանը երկար ժամանակ համարվել է մահացած: Ավելի ուշ նա տեղափոխվել է Կովկաս` անդամագրվելով Անդրանիկի գլխավորած կամավորական ջոկատին:

1921 թ. Սողոմոն Թեհլիրյանը ներգրավվեց «Նեմեսիս» օպերացիային` Հայոց ցեղասպանության գլխավոր կազմակերպիչների մահապատժի իրականացման գործողություններին: Նրա հիմնական խնդիրն էր գտնել և վրեժխնդիր լինել Հայոց ցեղասպանության գլխավոր կազմակերպչից` Թալեաթ փաշայից: Երկար որոնումներից հետո, վերջապես, Բեռլինում գտնելով Թալեաթին` 1921 թ. մարտի 15-ին, Բեռլինի Շառլոտենբուրգ թաղամասի Հայդենբուրգ փողոցում, 25-ամյա Սողոմոն Թեհլիրյանը բազմաթիվ ականատեսների աչքի առջև գնդակահարում է ոճրագործին:

Սողոմոն Թեհլիրյանը ձերբակալվեց Թալեաթ փաշայի սպանության մեղադրանքով. 1921թ. հունիսի 2-ից 3-ը տեղի ունեցած դատավարության ընթացում Ս. Թեհլիրյանը ներկայացրեց Հայոց ցեղասպանության իրողությունն ու իր ընտանիքի սպանության պատմությունը` հիմնավորելով իր կատարած սպանության պատճառները: Գերմանական դատարանը (նախագահ` դոկտոր Լեմբերգ) անմեղսունակ ճանաչեց Սողոմոն Թեհլիրյանին և արդարացրեց նրան:

Սողոմոն Թեհլիրյանի գործը Ռափայել Լեմկինի համար, ով 1944թ. Առաջին անգամ շրջանառության մեջ դրեց ցեղասպանություն եզրը, զայրացնող հանգամանք էր, հետաքննելու համար այն պարադոքսը, թե ինչպես Ս. Թեհլիրյանը կարող էր մեղադրվել մարդասպանության համար, այն դեպքում, երբ սպանվածը` Թալեաթը ավելի քան մեկ միլիոն մարդու բնաջնջման ծրագիրը հաջողությամբ իրագործելուց հետո, կարողացել էր խուսափել պատասխանատվությունից:

Սողոմոն Թեհլիրյանը մինչև 1945 թ. բնակվեց Բելգիայում, ապա` մեկնեց Սան-Ֆրանցիսկո, ուր և մահացավ 1960թ.: