13.02.2021


Երևանի Օղակաձև զբոսայգու Տերյան-Մոսկովյան փողոցների հատման վայրում գտնվում է մի եզակի հուշարձան: Այն նվիրված է միաժամանակ երկու ժողովուրդների՝ հայերի և հրեաների ցեղասպանությունների զոհերի հիշատակին:

Հայոց ցեղասպանությանը կամ Հրեից հոլոքոստին նվիրված հարյուրավոր հուշարձաններ կան աշխարհի տարբեր մասերում, սակայն Երևանում 2006 թ. հոկտեմբերի 27-ին տեղադրված Ռուբեն Արուտչյանի այս ստեղծագործությունը եզակի է իր միասնականության մեջ։ Այն փաստորեն խորհրդանշում է ոչ միայն ցեղասպանության մեծ ոճիրը, այլ միաժամանակ երկու ժողովուրդների՝ հայերի և հրեաների հիշողության և ճակատագրի նմանությունը և կապը:

Փետրվարի 12-ին ինչ որ վանդալներ կարմիր ներկ էին լցրել հուշարձանի վրա և գրություններ թողել: Գրություններն անվանումներ են իսրայելական արտադրության այն զինատեսակների՝ Lora, Elbit, Harop, Sandcat, Hermes, Orbiter, որոնք օգտագործվել են Ադրբեջանի կողմից 2020 թ. Արցախյան պատերազմի ժամանակ։ Իհարկե, Իսրայել պետության քաղաքականությունը և, մասնավորապես, գործողությունները պատերազմի ժամանակ դատապարտելի են: Ավելին, դրանք նույնիսկ տեղավորվում են ՄԱԿ-ի Ցեղասպանությունների կանխարգելման և պատժի մասին կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի “ե” կետի շրջանակում, որը հանցակցությունը ցեղասպանության կատարման մեջ նույնպես համարում է այս կոնվենցիայով պատժելի արարք: Իսկ Իսրայելը ոչ միայն մատակարարել էր այս զենքերը Ադրբեջանին, այլ չէր դադարեցրել դրանց հոսքը պատերազմի օրերին, թեև բազմաթիվ օրինակներով ապացուցվում էր, որ այդ զինատեսակներն օգտագործվում էին խաղաղ բնակչության դեմ՝ արցախահայությանը բնաջնջելու մտադրությամբ:

Սակայն Հոլոքոստի հուշահամալիրը բնավ կապ չունի այսօրվա Իսրայել պետության հետ: Այն խորհրդանշում է հրեա ժողովրդի տառապանքները, մի ժողովրդի, որի հետ մեզ կապում են հազարամյա հարաբերություններ: Հայկական թաղամասը Երուսաղեմում, հրեա դիվանագետների (մասնավորապես Օսմանյան կայսրությունում ԱՄՆ-ի դեսպան Հենրի Մորգենթաուի), հասարակական գործիչների օգնությունը և արձագանքը Հայոց ցեղասպանության տարիներին և դրանից հետո, հայերի կողմից Հոլոքոստի ժամանակ հրեաների փրկությունները (դրանցից 25-ի անունները զետեղված են Երուսաղեմի Յադ Վաշեմ հուշահամալիրի հրեաներին փրկած Երախտավորների ցանկում), հայ և հրեա գիտնականների, գործարարների, հասարակական կազմակերպությունների համատեղ նախագծերը և գործունեությունը դրա վկայություններն են: Արցախյան պատերազմի ժամանակ հրեա գիտնականները կոչ բարձրացրեցին իրենց պետությունից պահանջելով դադարեցնել ռազմական օգնությունը Ադրբեջանին: Բազմաթիվ հրեա մտավորականներ քննադատեցին սեփական կառավարությանը:

Հրեաները դարերով ապրել են Հայաստանում, եղել են Հայաստանի օրինապահ քաղաքացիներ, մեր երկրի հետ կիսելով և՛ դժվարությունները, և՛ ուրախությունները, ու երբեք չեն ենթարկվել ազգային հետապնդման մի շատ պարզ պատճառով: Ի տարբերություն աշխարհի շատ ու շատ երկրների Հայաստանում չկա հակասեմականություն: Եթե նույնիսկ եղել են հրեաների նկատմամբ վատ վերաբերմունքի եզակի դրսևորումներ, ապա դրանք արժանացել են ամբողջ հասարակության կոշտ արձագանքին և մնացել են բոլորի կողմից մերժված և դատապարտված:

Եվ այսօր էլ կատարվածը պետք է ամենախիստ պատժի ենթարկվի: Քանի որ Աուշվիցում սպանված հրեա երեխաների մասին հիշողությունը իսրայելական կառավարության քաղաքականության հետ խառնելն անընդունելի է:









Սուրեն Մանուկյան
Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի
Համեմատական ցեղասպանագիտության բաժնի վարիչ