17.04.2010

Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտը ձեռք է բերել «Մերձավոր Արևելքի ամերիկյան նպաստամատույց» կազմակերպության մարդասիրական գործունեությանն առնչվող նորահայտ բացառիկ նյութեր:

1915թ. սեպտեմբերի սկզբներին Օսմանյան կայսրությունում ԱՄՆ դեսպան Հենրի Մորգենթաուն հեռագրով դիմեց ԱՄՆ-ի Պետդեպարտամենտին, որում անհրաժեշտ էր համարում ստեղծել հատուկ կոմիտե` դրամահավաք կազմակերպելու և կոտորածներից փրկված հայերին աջակցելու նպատակով միջոցներ հայթայթելու համար:

1915թ. հոկտեմբերի 1-ից կարիքավորների օգտին դրամահավաքի կազմակերպումն իրականացնում էր Հայկական նպաստամատույց հանձնախումբը (Armenian Relief Committee): Մինչ այդ Մերձավոր Արևելքում գործող երկու նմանատիպ կոմիտեները, միավորվելով Հայկական նպաստամատույց հանձնախմբին, ձևավորեցին «Հայ-սիրիական ամերիկյան նպաստամատույց» հանձնախումբը (American Committee for Armenian and Syrian Relief), որը 1919թ. օգոստոսի 6-ի Կոնգրեսի որոշմամբ վերանվանվում է «Մերձավոր Արևելքի Նպաստամատույց» (Near East Relief):

Հիմնվելով որպես ժամանակավոր կոմիտե` Մերձավոր Արևելքի Նպաստամատույցը վերածվեց խոշոր մի կազմակերպության, որը սկզբնապես նպատակ ուներ հանգանակել 100.000 դոլար, սակայն գործունեության տասնհինգ տարիների ընթացքում այս կազմակերպությունն ավելի քան 110 միլիոն դոլարի ներդրում իրականացրեց գաղթականների ու որբերի փրկության գործում: Այդ մարդասիրական առաքելությունն իրականացվում էր ամերիկյան գործիչների և միսիոներների կողմից Կովկասում, Մերձավոր Առևելքում և Բալկաններում:

Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի կողմից 2009թ. ձեռք բերված եզակի նյութերից մեկը Վուդրո Վիլսոնի ` 1916թ. հուլիսի 10-ի ԱՄՆ կոնգրեսի որոշման հիման վրա ընդունված հռչակագիրն է: Նախագահ Վիլսոնին առաջարկվել էր սահմանել հատուկ օր` հալածվող հայ և սիրիացի ժողովրդների օգնության գործում ԱՄՆ քաղաքացիների ներդրումը կազմակերպելու նպատակով: Սույն հռչակագրով 1916թ. հոկտեմբերի 21-ը շաբաթ, և 22-ը` կիրակի, հայտարարվեցին հանգանակություն իրականացնելու օրեր:

Մեկ այլ փաստաթուղթ ներկայացնում է նախագահ Վիլսոնի` 1917թ. հոկտեմբերի 29-ի կոչը` ուղղված ամերիկացիներին: Նախագահն իր կոչում հորդորում է Միացյալ Նահանգների բնակչությանը` նախորդ տարվա օրինակով շարունակել նվիրատվությունները տառապյալ ժողովուրդներին օգնելու համար: Նշվում է, որ ամերիկյան ներկայացուցիչնների զեկույցների համաձայն Մերձավոր Արևելքում միայն որբերի թիվն անցնում է 400000-ը և քանի որ վիճակը գնալով վատթարանում է, կրկին հրատապ օգնության կարիք է զգացվում:

Մյուս երեք փաստաթղթերը Մերձավոր Արևելքի Նպաստամատույցի օգնության և հանգանակության կոչերով պաստառներ են:

Մերձավոր Արևելքի Նպաստամատույցի և ամերիկյան կառավարության ու ժողովրդի գործադրած մարդասիրական ջանքերի շնորհիվ վերահաս ոչնչացումից փրկվեցին տասնյակ հազարավոր հայեր, ինչպես նաև Մերձավոր Արևելքի կարիքավոր մյուս ժողովուրդների հազարավոր ներկայացուցիչներ: