26.06.2010

Հայ Կարմիր խաչը իր գործունեությունը սկսեց 20-րդ դարի առաջին տասնամյակում` դառնալով հայ իրականության մեջ գործող կանանց առաջին կազմակերպությունը: Այն հսկայական և նշանակալի դեր ունեցավ հայ ժողովրդի համար ճակատագրական ու ողբերգական տարիներին:

1904թ., երբ Հ. Յ. Դաշնակցությունն իր ողջ միջոցները ներդրեց Սասունի ապստամբությունը կազմակերպելու համար, ԱՄՆ-ում սկսվեց հայ կանանց քաղաքական ակտիվացումը: Հետզհետե կանանց խմբերը ներգրավվեեցին ԱՄՆ քաղաքներում գործող ՀՅԴ կոմիտեներում:

Ներշնչվելով Կամիր Խաչի միջազգային կազմակերպության մարդասիրական գործունեությամբ` կանանց այդ խմբերը հասարակական գործիչ, հրապարակախոս Է. Ակնունու թելադրանքով, որն այդ ժամանակ շրջագայում էր Հյուսիսային Ամերիկայում, 1910թ. որդեգրեցին Կարմիր Խաչի պաշտոնական անունը` առաջնորդվելով ՀՅԴ Ամերիկայի Կենտրոնական կոմիտեի կողմից: ՀՅԴ Կարմիր Խաչի այս կազմակերպությունն իր առաջին Պատգամավորական ժողովը գումարեց 1915թ. մայիսի 30-ին Բոստոնում, որտեղ որոշվեց Կովկասյան ճակատ ուղարկել կամավոր հիվանդապահուհիներ: Ժողովը հեռագիր ուղարկեց նաև ԱՄՆ նախագահ Վ. Վիլսոնին` խնդրելով միջամտել դադարեցնելու Օսմանյան Թուրքիայում իրականացվող հայկական ջարդերը:

1919թ. հուլիսի 2-5-ը գումարվեց ՀՅԴ Կարմիր Խաչի երկրորդ Պատգամավորական ժողովը, որտեղ հավաքված պատվիրակները որոշեցին փոխել ՀՅԴ Կարմիր Խաչ անունը և այն վերանվանել Հայաստանի Կարմիր Խաչ: Սույն պատգամավորական ժողովի կարևոր որոշումներից էր ստեղծել մասնավոր ֆոնդ` ՀՀ-ում հիվանդանոց հիմնելու համար, ինչպես նաև սերտ հարաբերություններ հաստատել Կ. Պոլսի Հայ Կարմիր Խաչի հետ:

1920թ. նոյեմբերի 25-ին Բոստոնում տեղի ունեցավ Հայաստանի Կարմիր Խաչի 3-րդ պատգամավորական ժողովը, որտեղ որոշվեց փոխել Կարմիր Խաչ անունը` հիմք ընդունելով ԱՄՆ-ում ՀՀ դեսպան Արմեն Գարոյի դիտողագիր-նամակը, որպեսզի շփոթություն չառաջանա Ամերիկայի Կարմիր Խաչ անվան հետ: Այդուհետ, այս կազմակերպությունը սկսեց կոչվել «Դստերք Հայաստանի» (“Doughters of Armenian Republic”):

Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ ՀՅԴ Ամերիկայի Կարմիր Խաչը գործում է որպես Հայաստանի Հանրապետության Կարմիր Խաչի օժանդակ մարմին, երրորդ ժողովը որոշեց` ամերիկահայ բոլոր կանանց միությունները համախմբել մեկ գաղափարի շուրջ:
1921թ. ապրիլ-մայիս ամիսներին սկսվեցին բանակցությունները «Դստերք Հայաստանի» Կարմիր Խաչի և «Ազգային» Կարմիր Խաչի միջև: Արդյունքում` 1921թ. հուլիսի 2-ին, Բոստոնում գումարվեց միացյալ պատգամավորական ժողով: Որոշվեց երկու հայ Կարմիր խաչերի միացյալ անունը` Հայ Կարմիր խաչ: Կազմակերպությունը պետք է ենթարկվեր Հայաստանի Հանրապետության կողմից ճանաչված և վավերացված Հայ Կարմիր Խաչին, որի օրենքները նախապես համաձայնեցվել էին Միջազգային Կարմիր Խաչի օրենքներին:

1922թ. հունվարին կազմվեց «Հայաստանի սովյալների օգնության ամերիկյան կենտրոնական հանձնախումբը», որի մեջ նեկայացված էին քաղաքական կուսակցությունները, հայ եկեղեցու ներկայացուցիչները, ՀԲԸՄ անդամները և Հայկական Կարմիր Խաչը: Դժբախտաբար առկա տարակարծությունների պատճառով այդ միությունը շուտով լուծարվեց:

Հիմք ընդունելով Խորհրդային Հայաստանի կառավարության որոշումը ներգաղթի մասին` 1924թ. ապրիլ-մայիս ամիսներին սահմանմվեց դրամահավաք` 10.000 դոլլար, որից 5 հազար ուղարկվեց Մերձավոր Արևելքի Նպաստամատույցի միջոցով` Կ. Պոլսի Ազգային Խնամատարությանը, հազարը` Աթենքի Հ. Կ. Խաչի վարչությանը, իսկ 3 հազարը` Միջագետքից գաղթականներին Հայաստան փոխադրելու համար:

1925թ. հոկտեմբերի 25-ին` Ստամբուլի նավահանգստից դուրս եկավ առաջին նավը` 675 տարագիրներով, որոնցից 381-ը` Հայ Կարմիր Խաչի հանգանակած գումարներով: 1926-30թթ. Հայ Կարմիր Խաչը հսկայական գումարներ փոխանցեց Հունաստան, որտեղ իր մասնաճյուղերի միջոցով հիմնեց սեփական մանկապարտեզներ և վարժարաններ` ստանձնելով Հունաստանում ապաստանած բազմահազար հայ որբերի կրթադաստիարակչական գործը:

Հայ Կարմիր Խաչը դրամական հանգանակություններ հատկացրեց 1926թ. Լենինականի երկրաշարժից տուժածներին: Երևանյան ջրհեղեղի կապակցությամբ` NER-ի (Մերձավոր Արևելքի Նպաստամատույց) միջոցով միությունը Հայսատան ուղարկեց 1 մլն դոլլար:
Հայ Կարմիր Խաչը, հավատարիմ մնալով իր որդեգրած նպատակներին, գումարներ է հատկացրել չքավոր հայ ուսանողներին` եվրոպական համալսարաններում իրենց գիտելիքները կատարելագործելու համար: 1926թ. Հայ Կարմիր Խաչի Կենտրոնական վարչությունը (Բոստոն) սկսեց բանակցություններ վարել Սիրիայում գոյություն ունեցող ՀԿ Խաչի մասնաճյուղերի հետ և ձեռնարկեց ՙՄեկ որբ` մեկ ոսկի՚ նշանաբանով առաքելությունը` փրկելու արաբական անապատներում ապստանած հայ որբերին: Այս ուղղությամբ կատարված աշխատանքները տվեցին բավարար արդյունք: 1928-29թթ. ֆոնդից գումար տրամադրվեց Հալեպի չափահաս որբերի միությանը` հնարավորություն տալով ավարտել արհեստանոց-որբանոցի շենքի շինարարությունը:

Հայ Կարմիր Խաչի 9-րդ պատգամավորական ժողովը գումարվեց 1929թ. հուլիսի 26-ին և տևեց 4 օր` մասնակցությամբ գաղութահայ վարչությունների ներկայացուցիչների: Օրակարում դրված էր հարց` վերաքննել ծրագիր-կանոնագիրը: Որոշվեց բոլոր հայկական գաղութներում գոյություն ունեցող Կարմիր խաչերը միավորել` կազմելով Հայ Կարմիր Խաչ: Ըստ կանոնակարգի` յուրաքանչյուր երկիր պետք է ունենար միայն մեկ Կարմիր Խաչ, միաժամանակ ԱՄՆ շրջանային վարչությունը կատարում է կենտրոնական վարչության պարտականությունը:

Հայ Կարմիր Խաչի շրջանային վարչություններն էին` Հունաստանի, Եվրոպայի, Իրանի, Իրաքի, որոնց պատվիրակները Կանադայի և Միացյալ Նահանգների մասնաճյուղերի հետ միասին մասնակցեցին 9-րդ պատգամավորական ժողովին: Հունաստանի Հայ Կարմիր Խաչի շրջանային վարչության կենտրոնը Աթենքն էր, Իրանինը` Թավրիզը, Միջագետքինը` Բաղդադը, Արևմտյան Եվրոպայինը` Փարիզը: Կազմավորվեցին Սիրիայի, Ռումինիայի, Բուլղարիայի, Թրակիա-Մակեդոնիայի շրջանային նոր վարչություններ` իրենց հին և նոր ցանցերով: Սիրիայի շրջանային վարչությունը Հալեպն էր, Թրակիա-Մակեդոնիայինը` Սալոնիկը, Ռումինիայինը` Բուխարեստը, Բուլղարիայինը` Սոֆիան:

Փետրվարի 22-ը հայտարարվեց Հայ Կարմիր Խաչի օր: 1925թ. հրատարակվեց Հայ Կարմիր Խաչի խորհրադանշանով օրացույց` ստացված հասույթը տրամադրելով Միության կարիքներին:
Հայ Կարմիր Խաչը որդեգրեց միացյալ ճակատով ընդհանուր գործունեությամբ իրագործել հայապահպանման և հայրենիքի վերածնության գաղափարը` նպաստելով հայ համանքներում սերունդների հայեցի դաստիարակմանը և գործով ապացուցել, որ իրագործելի են հանուն մարդկության բարօրությանն ուղղված արժեքավոր և վեհ նպատակները: