28.10.2016


Օսմանյան Թուրքիայի դաշնակից և Հայոց ցեղասպանության ոճրագործությանը մեղսակից Գերմանիայի որոշ գործիչներ, ականատես լինելով հայերի բնաջնջման զարհուրելի տեսարաններին, ջանքեր գործադրեցին դրանք կասեցնելու համար: Այդ գործիչներից էր Արմին Վեգները (1886-1978), ով Առաջին աշխարհամարտի տարիներին որպես գերմանական սանիտարական ծառայության սպա ծառայում էր Միջագետքում:

Իր ծառայության ընթացքում, անտեսելով թուրքական իշխանությունների հարուցած արգելքները, Վեգները բազմաթիվ լուսանկարներ արեց՝ հայերի կոտորածների, գաղթականների և համակենտրոնացման ճամբարների տեսարաններով: Նպատակ ունենալով հրավիրել Գերմանիայի հանրության ուշադրությունը տեղի ունեցող ողբերգության վրա՝ Վեգներն այս լուսանկարների մի մասն ուղարկեց գերմանական մամուլին և հանրային գործիչներին, սակայն գերմանական կառավարությունը խոչընդոտեց դրանց հրատարակությանը:

«Վերջին օրերս բազմաթիվ լուսանկարներ եմ արել: Ինձ պատմում են, թե Ջեմալ փաշան` Սիրիայի դահիճը, մահվան սպառնալիքով արգելել է գաղթականների ճամբարներում լուսանկարելը: Սոսկումի և մեղադրանքի այդ պատկերներ ես թաքցրել եմ գոտուս տակ: Մեսքենեի և Հալեպի ճամբարներում հավաքեցի բազմաթիվ աղերսագրեր, որ պահել եմ ուսապարկիս մեջ, որպեսզի հասցնեմ Կոստանդնուպոլսի ամերիկյան դեսպանատուն, քանի որ փոստով անհանր էր դրանք ուղարկել: Ես վայրկյան անգամ չեմ կասկածում, որ սրանով խիստ դավաճանական քայլ եմ կատարում, բայց և այնպես այդ թշվառներին գեթ փոքր-ինչ օգնած լինելուս գիտակցությունը համակում է ինձ ավելի մեծ երջանկության զգացումով, քան որևէ այլ բան», - այս տողերը Արմին Վեգները գրել է Հալեպից 1915 թ. հոկտեմբերին Գերմանիայում ապրող իր հարազատներին ուղղված նամակում զինվորական ծառայության ժամանակ:

Վեգներն, ի վերջո, ձերբակալվեց և հետ կանչվեց Գերմանիա, իսկ նրա կողմից արված ավելի քան 2,000 լուսանկարների մեծ մասը բռնագրավվեցին և ոչնչացվեցին: Այնուամենայնիվ, նրան հաջողվեց որոշ լուսանկարների ապակե նեգատիվներ, գոտու մեջ թաքցրած,՝ դուրս բերել Օսմանյան կայսրությունից:

Պատերազմի ավարտից հետո՝ 1919 թ., Վեգները դասախոսություններով հանդես եկավ Գերմանիայի քաղաքներում, պատմեց անապատներ աքսորված և կոտորածի ենթարկված հայերի տառապանքների մասին: Նույն թվականին Վեգները հրապարակեց «Բաց նամակ ԱՄՆ Նախագահ Վուդրո Վիլսոնին», որտեղ դատապարտում էր երիտթուրք ոճրագործներին՝ վեր հանելով ցեղասպանությունը վերապրած հայերին բարոյական և նյութական օգնություն ցուցաբերելու, բռնի իսլամացված հազարավոր հայերի քրիստոնեությանը դարձի բերելու, հայրենի տները վերադարձնելու և կորցրած ունեցվածքի դիմաց փոխհատուցում ստանալու իրավունքի հարցերը:

1921 թ. Վեգները՝ որպես ականատես-վկա, Բեռլինում ներկա գտնվեց Սողոմոն Թեհլիրյանի դատավարությանը: Նա գրեց նաև այդ դատավարության սղագրված հաշվետվության նախաբանը: Այս գրքում Վեգներն արևմտահայերի բնաջնջումը բնորոշեց որպես «ցեղասպանություն»՝ “Fernichtung der Rasse”, որը նույնիմաստ է Ռաֆայել Լեմկինի կողմից ստեղծված «գենոցիդ» եզրին:

1922 թ. Զմյուռնիայում հայերի կոտորածների կապակցությամբ Վեգները գրեց «Ճիչ Արարատից» հոդվածը, ինչպես նաև այլ պատմական ակնարկներ ու պատմվածքներ արևմտահայերի ողբերգական ճակատագրի մասին («Արմենիադա», «Հայ մորը» և այլն):

1933 թ. ֆաշիստների՝ Գերմանիայում իշխանության գլուխ անցնելուց հետո Ադոլֆ Հիտլերին գրած բաց նամակում Վեգները դատապարտեց հրեաների հետապնդումները, որի համար բանտարկվեց: 1934 թ. նա ստիպված լքեց Գերմանիան:

Ա. Վեգները ծնվել է 1886թ. Էլբերֆելդ (Գերմանիա) քաղաքում: Սովորել է Բերսլաուի, Ցյուրիխի և Բեռլինի համալսարաններում (1908-1913) և ստացել իրավագիտության դոկտորի աստիճան (1914): Ա. Վեգները մահացել է 1978 թ. Հռոմում: 1996 թ. նրա գերեզմանից բերված հողն ամփոփվեց Հայոց ցեղասպանության հուշահամալիրի Հուշապատի մեջ:

1968թ. Ծիծեռնակաբերդի հուշակոթող այցելելուց հետո նա գրեց. «… Ծնկի եկա անգերեզման հայերի հավիտենական կոթողի առջև ու խոնարհվեցի նահատակների հոգին խորհրդանշող անմար կրակի առաջ: …Աչքերիս առջևով անցան անապատի վրանները, սովահար մանուկները, համաճարակի զոհերը: Քչերը կարող են հասկանալ իմ ապրումները…»: