Պատմողն է Գէորգ Մկրտչեան Սալմաստի Հաւթվան գիւղէն, այժմ կապրի Հին Նախիջևանի Եարմջա գիւղը.
«1914 թ. դեկտեմբերի 21-ի ռուսական նահանջի ատեն 500 տունէ բաղկացեալ զուտ հայաբնակ Հաւթվան գիւղէն 40-ի չափ ընտանիք տեղը մնացին ծերերու և երեխաներու հետ միասին: Այդտեղ էին հաւաքւած և շրջակայ գիւղերէն մնացած ընտանիքները կամ առանձին անհատները: Թիւրք հրամանատարը հրաւիրեց բոլոր պարսիկներու մօտ ապաստանած հայերը, որ գան նպաստ ստանան, որովհետև կառավարութիւնը կարգադրած է մնացողներուն, իբրև ռայահպատակի, ապրուստի միջոցներ հայթայթել: Հաւաքելէն յետոյ կը հրամայէ, որ հայերը խումբ-խումբ տանին` կոտորեն: Կանոնաւոր զօրքերը և քիւրտ խաժամուժը ժողովուրդը խումբերու կը բաժնեն և կը կոտորեն` որը զէնքով, որը կացինով, որը անդամահատութիւններու ենթարկելով:
Ունեցածները բոլորը թալանի կուտան: Առևանգուածներ կան, բայց չգիտենք, թէ այդպիսիներու թիւը քանիսի կը հասնի:
Անցեալ 1915 թ. Տ[էր] Մկրտիչ քահանան Հաւթվան կերթայ և անձամբ տեսած է, որ Հաւթվանի հարաւային-արևելեան կողմը մօտ 30 արշին երկարութեամբ և 15 արշին լայնութեամբ մեծ փոսի մէջ դարսած են մեռեալներ: Մեր գիւղացիները կրկին հոն կերթան, ռուս զօրապետները դէս-դէն թափթփուած դիակները հաւաքել կուտան և շարք-շարք կը թաղեն, յետոյ վրան քիչ մը հող կը լցնեն և ապա նոր դիակներ կը լեցնեն մինչև որ դիակները կը սպառին:
Երկիր չմեկնող հաւթվանցիները մեծ մասամբ կապրին Թիֆլիսի մէջ, մնացածները կապրին Կովկասի զանազան շրջաններում:
Կոտորած չէ եղած Խոյի Մահլազան գիւղ` 20 տուն, Սալմաստի Շէյթանավա` 18 տուն հայ, Սալմաստի Քալաշան զիւղ` 20 տուն հայ: Անոնք նախապէս նահանջած լինելով, իրենց ամբողջ ստացուածքը յափշտակուած է քիւրտերու կողմանէ:»
Պատմողը անգրագէտ է:
[Գրի առնող` Համբարձում Գալուստեան]
ՀԱԱ, ֆ. 227, ց. 1, գ. 424, թ. 13-ի շրջ, բնագէր, ձեռագիր:
Հայոց ցեղասպանությունը Օսմանյան Թուրքիայում. Վերապրածների վկայություններ, փաստաթղթերի ժողովածու, հ. 3, Էրզրումի, Խարբերդի, Դիարբեքիրի, Սեբաստիայի, Տրապիզոնի նահանգներ, Պարսկահայք, ՀԱԱ, Երևան, 2012, էջ 377 – 378:
