Հայոց ցեղասպանությունը վերապրողն իմ պապիկն է՝ Խաչիկ Գևորգի Խաչատրյանը՝ ծնված 1910 թ.՝ Վանի գավառի Արծկե-Ալջավազ գավառակի Նորշեն գյուղում: Նրա մայրը՝ Գյոզալ Մուրադի Լպուտյանը (մոտ 1882-1957), և քույրը՝ Մարիամ (Ֆառե) Գևորգի Խաչատրյանը (1907-1992), նույնպես փրկվել են՝ հետագայում տատիկիս՝ Շուշիկին, հորեղբայրներիս, հորաքրոջս ու հորս պատմելով իրենց վերապրած սարսափների մասին:

1915 թ. գարնանը պապիկիս հորը՝ Գևորգին, այլ տղամարդկանց հետ ձերբակալելով, տանում են գյուղից դուրս, գնդակահարում: Վերջին հրաժեշտի ժամանակ կնոջն ասում է. «Գյոզա՛լ, հալա՛լ էրա...», որը Քաջիկ հորեղբայրս մեկնաբանում է իբրև՝ գրկելու նշան, բաժանումի նշան: Ոստիկաններից մեկը հրացանի կոթով հարվածում է Գյոզալի գլխին, վերջինս ուշաթափվում է, իսկ երբ ուշքի է գալիս, սպանված է գտնում ամուսնուն ու մահապարտ մյուս տղամարդկանց:

Ոստիկանների հեռանալուց հետո տեղի քրդերը դիվային խրախճանք են սկսում՝ թալանելով, սպանելով ու հրի տալով ամեն ինչ: Մարագում հավաքում ու մի խումբ հայերի հետ այրում են նաև Գյոզալի սկեսրոջն ու փոքր դստերը՝ շիկահեր Զարդարին: Վերջինս մոր և մյուս երեխաների հետ թաքնված է լինում, սակայն տեսնելով, որ տատին մտցնում են մարագը, դուրս է գալիս թաքստոցից և «Մեծ մամա...» ասելով վազում տատի մոտ: Ոճրագործները երեխային տատիկի հետ քշում են մարագն ու մյուսների հետ հրկիզում: Պապիս երեք եղբայրները՝ Գրիգորը, Կարապետն ու Երվանդը մահանում են գաղթի ճանապարհին: Երվանդը, որն ամենափոքրն էր, մահանում է գաղթի առաջին իսկ օրերին, իսկ Գրիգորը, որը պապիցս ավագն է լինում, մահանում է տիֆի համաճարակից, Ս. Էջմիածնի Մայր Տաճարի բակում՝ հազարավորների թվում: Մեծ հորաքույր Մարիամ-Ֆառեն պատմում է, թե ինչպես Գրիգորը, որ շատ խոհեմ էր, ճանապարհին հաճախ լացող պապիս՝ իր փոքր եղբոր անկառավարելի լացը փորձել է սաստել հետևյալ կերպ. «Խչո՛, մի՛ լա, էնքան լացիր՝ մեր խեր (հեր) մեռավ, մկա կուլաս, օր մեր մեր լե՞ մեռի…»:

Գաղթի ճանապարհն անցնում են Վանից մինչև Արևելյան Հայաստան, ռուս զինվորների և հայ կամավորների ուղեկցությամբ. երեխաներից ողջ են մնում Խաչիկն ու Մարիամը....

Գյոզալ տատիկի մեկ աչքը գաղթի ճանապարհին վնասվում է. թոռներն այդ արտաքին տվյալի հետ մեկտեղ հիշում են նաև նրա բարի դեմքը, կարճ հասակն ու քաղցր խոսքերը, սերն ու հոգածությունն իր թոռների հանդեպ: Շուշիկ տատս իր սկեսուրին բարեպաշտ քրիստոնյա էր անվանում: Ռոբերտ հորեղբայրս հիշում է, որ իրենց տատը լաց էր լինում Էրգրի կարոտից ու կորստից՝ ասելով. «Էրգի՜ր, Էրգի՜ր, մեռիմ Էրգրի խերին. հեչ բան օր չեղներ, Աստծու մանանա կուտեինք-կապրեինք... »:

Սկզբում տեղավորվում են Պտղնիում, ապա հաստատվում Քեթռան գյուղի (ներկայիս Կոտայքի մարզի Գետամեջ գյուղ) տներից մեկում: Մայրը երեխաներին հանձնում է Երևանի Ամերկոմի որբանոցին, քանի որ նրանց երկուսին միաժամանակ կերակրելու և հոգալու հնարավորություն չի ունենում, իսկ որբանոցում և՛ կերակրում էին, և՛ կրթում: Այդուհանդերձ, աչքը երեխաներից չի կտրում: Մի օր էլ լուր է ստանում, որ որբանոցի երեխաներին պատրաստվում են տեղափոխել ԱՄՆ. Քեթռանից ճամփա է ընկնում Երևան՝ ճանապարհին անընդհատ լաց լինելով, որ հնարավոր է ինքն ուշացել է և այլևս երբեք չի տեսնի նրանց: Ի վերջո տեղ է հասնում և ինչ-որ կերպ կարողանում է թաքուն դուրս բերել երեխաներին:

Պապիկս մանուկ հասակում աշխատում է որպես բատրակ. մի քանի ընկերների հետ պահում է գյուղացիների գառները՝ օրահացով և տարեվերջին՝ բնավարձով՝ նորածին գառներով, այդպիսով շատացնելով անասնաքանակը, ինչը և ընտանիքի համար ծառայում է որպես ապրուստի միջոց, իրեն էլ թույլ է տալիս որոշ գումար կուտակել՝ Քանաքեռում տուն վարձելու և Երևանի պետական համալսարանում սովորելու համար: Կարմիր դիպլոմով ավարտում է Գյուղինստիտուտը, դառնում Գետամեջի կոլտնտեսության կազմակերպիչը, ապա Կոտայքի մարզի Թազագյուղ և Եղլովան գյուղերի միացյալ կոլտնտեսության նախագահ, այնուհետև Քանաքեռի սովխոզում՝ որպես գյուղատնտես անձամբ ղեկավարում է Քանաքեռավանի խաղողի այգիների հիմնումը՝ իր ընտրած «կիլչովկա» եղանակով:

«...Ահա այսպես պապս ողջ մնաց ու հայ մնաց... ամուսնացավ Քանաքեռի հայտնի գերդաստաններից մեկի՝ Աքելենց ցեղից Շուշանիկի հետ, ունեցավ 6 զավակ՝ հինգ որդի, մեկ դուստր: Պապիկս մահացել է 1982 թ. փետրվարի 14-ին, աճյունը հանգչում է Երևանի Շահումյան գերեզմանատանը: Չնայած երբեք չեմ տեսել նրան, սակայն սիրում եմ պապիս ու միշտ կսիրեմ, որովհետև իրենով ունեմ Խաչատրյան ազգանունը, իրենով ունեմ իմ հորը, ազնիվ ու բարի իմ հարազատներին՝ հորաքրոջս ու հորեղբայրներիս, նաև իրենով ունեմ սեր իմ հայ ազգի հանդեպ, իրենով ունեմ պայքարի ու հաղթանակի օրինակ:

Գաղթի ճանապարհից մնացած միակ հուշ-մասունքն այսօր մեր տանն է պահվում. կաշվե փոքրիկ պատյանի մեջ զետեղված միջնադարյան հմայիլների փաթույթներ են՝ ձեռագիր, մանրանկարներով զարդարուն, խաչագիր աղոթքներով: Գյոզալը կյանքի վերջում հանձնելով այն Շուշան տատիկիս՝ պատվիրում է զգուշորեն ու սրբորեն այն պահել, չբացել, տնից դուրս չհանել և շաբաթ օրերին մոմ վառել... »,- պատմում է Խաչիկ Խաչատրյանի կրտսեր թոռնուհին՝ ՀՑԹԻ ավագ գիտաշխատող Շուշան Ռաֆայելի Խաչատրյանը: